«АҺЛГ» ҮГИН НУУЦ — 2
Тод бичгәр бичәтә бурхна номин судриг умшад бәәхлә, «аглһ / аглг» гиснь хара хол һазр биш, номин бүтәл кеҗ суух онцха һазр болна. Уулта һазрт әмтнә йовдг хаалһас хол бәәдг уулын аһуд номин бүтәлч (буддийский практик) суухла, терүг «аглһин орн / алглгин орн» гиҗ келдг. Уул уга теегт номин бүтәлчнр һазр малтҗ суух биш, әмтнәс хольҗад, җолм гер босхҗ суудг бәәҗ.
Теднә бәәсн һазриг мадн, хальмгуд, бас эн нерәр нерәдҗ йовсн мөн. Тиимин төлә «аглһ / аглг» гисн үг бурхна номла бат холвата, түүнәс тасршго нег нер-томъяна хүв юмн. Бурхна номин нер-томъя болхла, мана келнә үг биш, талын әмтнәс авсн үгмүд болна. Тиигхлә, «аглһ / алгл» гидгнь бас тиим үг болх. Ямаран келнәс эннь мана келнд орҗ ирсинь шинҗлҗ үзхлә, эртин уйһрин келнәс орснь һарна.
Эртин түрг келнә тольд эннь «аһлг / аклг» гидг дуудлһта болдг. Ик кезәнә эртин уйһрчуд мана шаҗта, бурхна ном бәрҗ йовх келн-улс бәәҗ. Моңһлын бурхна шаҗна тууҗ-түүкиг үзхлә, тенд «Моңһлчудын түрүңк бурхна номин багшнр уйһрчуд бәәҗ. Хөөннь уйһрин хаант улс тарад одхла, Төвдин орнд одад ном авдг болв» гиҗ темдглсн болдг. Тегәд эн эртин уйһрчуд мана номин багшнр болад, мана келиг олн номин нер-томъяна үгмүдәр байҗулад өгсн болдг.
«Аглһ / аглг» гиснь басл тер цагас мана келнд орҗ ирсн үг болҗана. Гихдән, түрг келнд эн үг номин бүтәлин һазр биш, цуг эзн уга, эҗго эрм цаһан көдәг нерәддг үг болна. Мана келнд үүнлә әдл үг: кеер, эҗго эрм көдә, холын һазр мөн. Зуг түрг келнәс мана келнд орхдан эн үг ном бүтәх үгин чинрәр орҗ ирсәр онц иим утх-чинртә болҗ үлдв.
Ода болхла олн түрг һарлта келн-улс талдан шаҗта болад, келнь чигн хүврәд ирсәр эн үг теднәд бас хуучрсн болад бәәнә. Мана келнд, буряд, моңһлын келнд эннь урд цагин бәәдләр хүврлго үлдҗ, даянч, бишлһч (медитац кедг күүнә) суух һазриг темдглҗ бәәнә. Эдү мет үгмүдиг эврә ухан-седклдән сергәһәд авхла, ода цагт номан умшад суух һазран чигн келҗ болна.
Иим үгмүдәр эврә хальмг келән өргҗүлҗ делгрүләд, улм байҗулад йовхла, мана хальмг келнә чинр чигн өөдлҗ, хуучрҗах үгмүдин әмнь хәрү орҗ, хальмг улсин ухан-сананд, хальмг келнд, мадниг ниилүлҗәх бурхна шаҗнд чигн тус иктә керг-үүл болх гиһәд санад бәәхлә, кемҗән уга сәәнәс нань юмн уга.
КОРНИН Геннадий
