«АГЛҺ» ҮГИН НУУЦ — 1.

Мана өдгә цагин хальмг келнд «аглһ» гидг үг хуучрҗ мартгдҗах үгмүдин тоод орна. Тер бийнь эн үгиг ода күртл зәрм хальмг келтә әмтн сәәнәр меднә. Урд цагт болхла эн үгиг эс меддг әмтн уга бәәҗ. Ода энүг улан залатнрт шинәс санулад, «аглһин» кедүхн соньн болх нууциг нееҗ өгхәр бәәнәв.

Хальмг-орс толь секәд хәләхлә, «аглһ» гисн үг: һанцарн суух хол һазр, әмтнәс хол бәәдг һазр гидг тәәлвртә болна. Эн «аглһ» гиснь өдгә цагин хальмг келнә кирилл үзгин бичлһ болна. Мана хуучн тод үзгин бичлһәр терүг «аглг» гиҗ бичдг бәәсн санҗ. Хуучн судр-номд эн үгиг иҗл кевәр керглҗ бәәдг юмн. Үлгүрләд, өөрдин алдр багш Зая-Пандитан орчулҗ бичсн ном дотр «Арвн зүгин харңһу әрлһгч судр» гидг нег ном бәәнә.

Тер номиг орчулад, урн бичлһәр цааснд бичәд буулһхла, Зая-Пандита төгсклин шүлг бичхдән:

«Аглгас хурасн сән буйна күчәр

Арья бурхна шаҗнла уулзн (учрн) әрүн бәргч

Алдршсн Шүкр Дәәчңгин һурвдгч көвүн

Әрүн сүзгтә аһу күчнә эзн Наму Серң дурдснд

Ааһ тәкмлг рабҗамба Зая-Пандита орчулв», – гиҗ бичәтә йовна. Үүнд «Аглгас хурасн сән буйн» гиснь – әмтнә йовдг һазрас хол һазрт сууҗ ном умшад буй хурасна тускар келгднә.

Зәрм әмтн мини бичсиг дамбрлҗ, «эннь моңһл келнә үг, мана келнә үг биш» гиҗ келҗ чадна. Тиигхд урдаснь иим шалһачнрин хәрүһинь бичҗ өгсв. Хальмг келнд эн үг бас бәәснә герч Боован Бадмин «Чикнә хуҗр» гидг дууна «Гелңгүд манҗнрт седкл сергәхин төлә дуулсн дууна» йисн шүлгин дөрвдгч бадгтнь «…Эн седкләр татгдҗ эцкин орнас уудад, Эңкр төрл-садан нульмсн мет хайҗ, Эдлх аһурсн угаһар аглгт һарч чадхла, Эн бурхна шаҗнд маһд һарв гилцдг» гиҗ бичәтә.

Эн үгин утх-чинрнь иим: гелң күн бурхна хутг (состояние будды) олхин төлә эцкин герән оркад, элгн-садан нульмсн мет хайҗ, байҗулх эд-аһурсн угаһар хол һазрт одад, ном умшхар суухла, тернь йосндан бурхна шаҗнд орсн күүнә дүртә болдг. Тиимин төлә 1916-ч җилд мана хальмг келнд эн үг бәәснь – лав бәрмттә юмн.

Корнин ГЕННАДИЙ