Барун Моңһлын өөрд ясн. Дөрвд
Моңһлд мана өөрд улс улмҗллар хамгин барун талд һурвн муҗар(область) эс гиҗ теднә әәмг гидг вариантар әмдрдг мөн. Тер Увс, Ховд, Байн-Өлгә гидг һурвн әәмг цуг моңһл муҗас ийлһәтә бәәнә. Яһад гихлә бусд Моңһлын әәмгүд тегш талта, җалһта, хотхрта, олн салата, бусрг толһата, ташута нутг болҗана. Кезәңк өөрд нутг Алтай Нурһн деер бәәдмн. Тер һурвн әәмгин һазр олн уулта, модта, хамрта болҗана. Иилнһо (особенно), торһудын нүүдлин Тавн Богд уул гидг орм мөңк цаста уул мөн.
Мана өсрсн цусн тасрсн махн улан залата өөрд-моңһлмуд нәәмн ик ясар хувагддг бәәнә. Теднә дунд дөрвд, торһуд, хошуд, хотн, байд, өөлд (эс гиҗ зүнһар), миңһд, захчн, алтан уряңхус бәәдг мөн.
Цуг өөрдүдәс хамгин олн тоота ясн дөрвд улс гидг мөн. Түүкин халхар хәләхлә, 1753-гч җилин өөнд Зүнһар хаата улс эвдрснә өмн Дөрвдин һол нойдуд Церн, Церн-Увш, Церн-Мөңк эврә алвтнриг авад Манҗ Богд улст(Цинская Империя) орад бәәҗ. Шин Манҗ хаанд таңгрг өргсн нойдудыг Алтай Нурһнур Эрчс һолас (Иртыш) Увс нуурт нүүлһсн бәәҗ. Тер цагас авн ода күртл мана дөрвд улс мал хәрүләд, тәрә-тәрх кеһәд нүүдг бәәнә.
Теднә дотр олн ясн эс гиҗ өдгә цагт овг гиҗ келмдн. Моңһл дөрвд дотр иим ясн бәәнә: Ик Тугтн, Баһ Тугтн, Зөөд, Харнут, Шарнут, Чонос, Керәд, Шарад, Шевнр, Тәәчүд, Цоохр, Барһс, Хөөд, Хар-Хөөд, Залхус, Салвр, Захчуд, Борлуд, Булгадар, Тонруд, Бүрд, Бүгр, Хасгуд, Шар хашх, Бөкнр, Тарһд, Ярһа, Зуутрг, Гөлгд болн нань чигн бичкн ясн бәәнә.
