МӨРГҮЛ – БИЙ-ЦОГЦЫН ЗАЛЬВРЛ

Хальмгудын омг болҗах баатрльг дуулвр «Җаңһрас» эклҗ өдгә мана бәәдл—җирһл күртл аль ик чинртә чухл (важное) керг—үүл күцәҗ йовхин өмн йосан медҗ бәәһә улс бурхнадан мөргәд, эс гиҗ дотран маань умшн зальврҗ йовдг сән авг—бәрцтә юмн. Бурхндан мөргнә гиснь ямаран учр—утхта юмнви? – гиҗ соньмссн күүнд эндр тодрха цәәлһвр өгий.

Ик эртәс нааран цуг нарт-делкән күмн-әмтн аль күндтә юмнд күндллән медүлхин төлә өмннь мөгрҗ йовдг бәәсн юмн. Ода чигн күн болһн эврә әрүн һазрт одхларн, өвдгләд сууҗ эс гиҗ сунад мөргҗ тәклин орнд (объект почтения) деерңкү седклән дарад, номһн бәәдлән медүлдг. Мадн, улан залата хальмгуд, дааврта кергән эклхин өмн эрк биш хурлд одад, гелңгәс әдс авч, эс гиҗ бурхндан мөргәд һардг авьяста. Бурхнд мөргхләрн, цутхмл бурхна шүтәнд эс гиҗ цаасн, кенчрт зурсн зургт сунад мөргәд, сунҗ эс чадхла, өвдглн һурв дәкҗ мөргнәвидн. Эннь ямаран учрта юмнви? Мана бурхн багш әмд бәәхд, шевнрнь терүг эркмнҗ йовдгин тускар «Дорҗ Җодв» судрт иигҗ бичәтә бәәнә: «Тенд олн гелң Йилһн Төгсн Үлсн хама бәәнә, тенд одад, бурхна өлмәд толһаһарн мөргҗ, бурхиг һурв эргәд, нег тал авв». Үүнд «Йилһн Төгсн Үлсн» гиснь – бурхна йогт нерн (эпитет). Ода бурхн мана өөр уга болв чигн, түүнә шүтән бәәхд, шүтәнинь әмд бурхнла әдл үзх кергтә. Тегәд, тәклин ширән өмн зогсад, һаран хавсрҗ намчлад, маңнадан күргәд, хоолдан күргәд болад чееҗдән күргҗ һазрт сунад кевтх кергтә гиҗ хуучн номд бичәтә бәәнә. Зуг, түрүләд һаран һазрт күргх кергтә, өвдгәрн түрүн күрхлә, темәнд төрх шилтән болна гиҗ мана гелңгүд сурһдг бәәҗ. Маңнадан һаран күргнә гисн – бий-цогцарн мөргҗәнәв гисн белг-темдг, хоолдан күргсн – келәрн мөргҗәнәв гисн белг-темдг, чееҗдән күргҗ, седкләрн мөргҗәнәв гисн гүн утхта юмн тер. Бас зәрмдән маңнадан һаран күргхин өмн толһан ора деер хавсрсн альхан өргҗ мөргдмн. Тернь болхла, Мөргхләрн, мана өвкнр онц нег тәрнь умшдг бәәҗ (бузр һазрт хайхла, ик килнц болх гиҗ, тәрнинь энд бичхшвидн), эс гиҗ иим йөрәлин шүлг келҗ мөргдг:

Мини Деед Һурвн эрдньд мөргснәс

Би болн әмтн бүкнә

Килнц-түүдкр әрлҗ

Бурхн болх болтха!

Мөргәд унхларн, чавчсн модн мет унад, хурдн босх кергтә. Үүнә учрнь гидм болхла, зовлңта орчлңд удан бәәв чигн, хурдн, шурд гиһәд үүнәс һарсв – гих мет белг-темдг юмн. Лам Сопа ринпоче Хальмг Таңһчур залрҗ ирхд мөргүлин тускар иим зәрлг болв: «Мадн ном умшхларн, келәрн зальврнавидн, мөргүл гидгтн бий-цогцарн зальврснла әдл юмн». Эврә бурхна номан мартлго йовхла, олн деедс бурхдын әдс биднд шиңгрҗ, хүв-заямдн чикрҗ, сән сәәхн җирһл делгрх гиҗ кезәңк судрмудт бичәтә.

Эн һарцыг бурхна номин чинр цәәлһҗәх юмн болсар бузр һазрт хайх, деернь юм тәвх, ишкх, нульмх болн нань чигн му йорта юмнас хөрҗ бәәнә. Керг уга болхла, шатах эс гиҗ хурлд залх кергтә.

Cетән Дорҗ