МУ ЙОРТА АДУСН
Мана өвкнр кеер, теегт нүүһәд йовҗ, олн зерлг адуснла харһдг бәәсн санҗ. Зәрм аң-адусн күүнд туста, махн-арсарнь теҗәл хувцн хойриг кехд сән бәәсн бәәҗ. Зәрм адусн болхла, му йорта, үзсн-харһсн күүнд зедкр шалтг учрулх юмн бәәҗ. Ода тиим му йорта адусна тускар бичәд медүлҗ, меддг әмтнә медсинь сергәҗ, эс меддгин уханд немр болһҗ өгсв.
Хаалһдан һарсн күн аратла харһхла, гүүсинь хәләдг бәәҗ. Күүнә хаалһ керчн һатлад гүүхләнь, зүн талас барун тал гүүҗ одхла, гем уга, барунас зүн талан гүүхлә, му йор гиҗ хамльгуд үздг бәәҗ. Тер цагт тер аратыг үзсн күн мөрнәсн бууҗ, маляһан гүүҗ одсн арат тал зөрүлн һурв-дөрв дайлад, зүн ээмәрн һурв нульмад: «му йоран авад йов!», — гиҗ һурвн дәкҗ давтдг бәәҗ.
Эн йосиг мана хальмгудын машинә җолачнр ода күртл хадһлҗ бәәнә. Зуг ик зуункнь му йоринь хәрүлхәр келдг үг медхш. Ода умшсн күн тер үг медәд, зууран аратла харһхла, келәд автха. Нүл уга адусиг машиһәрн дәврҗ килнц авхнь улм му йор! Мана өвкнр, улан залата хальмгуд, аратас ик әәдг бәәҗ. Арат гисн нерн мөн тер адусна нерн биш, теҗгәр келсн үг.
Йосндан болхла, хальмгуд аратыг «үнгн» гиҗ келнә. Эн үг ода күртл иим үлгүрт хадһлата: «Үкнә гисн үксн уга, Үнгн девлтәнь үкч». Арат болхла, «арата, соята адусн» гидг үг. Юн учрар өвк-деедс үнгниг «арат» гиҗ келсмби гихлә, тәәлврнь медхд ик соньн. «Үнгн» гисн адусиг эрлгин ноха гиҗ нерәддг бәәҗ. Үнгн-аралта харһсн күн зууран йовҗ зедкрлә харһх, кергән эс бүтәх, үклән чигн олх гиҗ хальмгуд сандг бәәҗ.
Эн «Эрлгин ноха» юн юмн гихлә, күүнә әм буладг эрлг ноха угаһар йовдг биш. Эрлгиг нүдәрн үзх арһ уга болхла, нохаһинь үзх арһ бәәнә. Тегәд, эрлгин нохаг (арат-үнгиг) үзсн күн өөрән эрлг йовҗахиг медәд, эн му йориг эрк биш хәрүлх, уга кех йоста бәәҗ. Деер бичсәр кехлә, хамг му йор әрлнә гиҗ мана өвкнр сандг санҗ. Бас чигн аратас талдан нег адуснас мана өвкнр үлү әәдг бәәсн мөн. Тернь — күрн.
Күрниг мадн дорд орна адусн юмн гиҗ сандг бәәсмн. Мана хуучн үзләр авад хәләхлә, күрн күүнә гер дотр эс гиҗ хаша дотр орхла, тер һазрт күн үкхин темдг гидг бәәҗ. Эврә элгн-садан үклд идүлшгоһар хальмг күн тер күрниг бәрҗ авад алх йоста гиҗ көгшд нанд келдг билә. Бас көгшдин тодлҗ келсәр күрн күүнд хуцхла, тер күүнә сүмс дордын орнд татад бәәнә. Нег бичкн бәәҗәһәд, күн гелңд эс одхла, үкәд одх.
Тиим учрар күрн гидгнь му йорта адусна негнд ордг, энүнлә харһсн күн ик му йорла харһҗ гидг бәәҗ. Эн үзлин учриг нәрн кевәр авад шинҗлий. Күрн — бичкн зерлг адусн. Мана хальмгуд күрн күүнүр хуцад бәәхлә, шүдән ирзәҗ, соя-араһарн эрлгт авх күүг үзүлнә гиҗ сандг. Күрн хара зөңдән күүнд хуцх биш адусн. Тер төләд хуцулсн күн удан суулго, гелңгд одад, ном умшулҗ, күрнин һә-һамшгиг эрк биш әрлһх йоста бәәҗ.
Бас нег му йорта адусна тоод ордг юмн бәәнә. Тернь яста меклә эс гиҗ хавхнт. Тиим әрә көндрдг, нүл уга юмн хальмгудт юуһарн харшлсн болхв гихлә, мана өвкнр яста меклә күүг зуухш, зуг урд төрлд һарһсн мууг хәрүлхин төлә му заята нег күүг зууһад авдг. Зуухлань, яста мекләг алв чигн, аминь аңһалһҗ авх арһ уга. Зуусн күүг тәвдг биш тер. Зуг яста мекләг алхла, ик килнц болна. Яһад гихлә, мана алтн делкә ик хавхнтын нуһн деер бәәдг.
Тигхләнь, амынь аңһахин төлә хаҗуһарнь эргүләд цаһан темә көтләд йовх кергтә. Тер цаһан темәг үзәд, хавхнт цаһан өңгднь авлгдад, үнртнь согтад, эргҗәсн темәг хәләҗ, толһань эргәд, амн-хоңшаран аңһаҗ, зууһад авсн күүг тәвчкнә. Тер цагт хавхнтыг уснднь авч одад хайчкад, ардаснь һурв нульмад, күүг сулдхсн темәнд ханлтан өргх кергтә. Темәнд ханлт өргдгнь — өмннь ду дуулад, би бииләд, темәнә нульмс асхрулх кергтә гиҗ номтнр темдглнә.
Иим соньн юмн кезәнә мана хальмгудын өдр болһна йосн-йовдл бәәҗ. Ода тиим юм меддг әмтн ховр, зәрм юмнд одаһин хальмгуд иткхәс биш, нүдәрн үзҗ, чикәрн соңссн чигн уга. Тер бийнь, мана өвкнрин хуучн йосиг эс медв чигн, ухан санандан бәрҗ, кезә чигн алдл уга йовхла, мана келн-сойл, мана өвкнрин үлдәсн зөөр алдрҗ, геедрҗ одшго юмн. Тегәд, һаза йовхла, энд-тенд хәләҗ, му йорта адусн гидгәс саг бәәтн, үнн-худлынь эс харһхла, кен медхв?
ЦЕДӘН Санҗ
