«НОМ УМШУЛХ» ҮҮЛИН ТУС

Мадн, хальмгуд, му нег тодхр-зедкрлә харһхларн, хурлд оч, гелңгәр «ном умшулад» авнавидн. Тер номин умшлһар учрсн хамг мууг әрлһҗ, зам-хаалһан ясрулҗ авдг йосн манад ик кезәнәһәс тогтсн юмн. Эн йовдлын учрнь юундв гиҗ сурхла, өдгә цагин хальмгудын ик зунь медлго бәәнә.

Һаза йовҗ олн әмтнлә күүндхлә, «ном умшулх» гидг үгиг хурлд одад, номин умшлһнд сул цагарн сууһад авчкад, медв эс медв, соңсв эс соңсв, дотран зальврҗ суув, эврә кергән санад бәәв чигн, цаг ирхлә, өсрн босад, гелңгүдин онцха өрәд хатрҗ гүүһәд, дәкн бийдән ном умшулхар онцха ном умшлһнд (индивидуальный приёмд) одцхана.

Үннәр келхлә, эннь хурлд одх йосн биш, лавк-делгүрт оддг йоснла әдл юмн. Хөөннь, керг эс бүтхлә, манахн: «Би хурлд одлав, миңһн арслңган бурхнд тәвләв, мини керг бүтсн уга, эн умшсн номнь тус уга бәәҗ» гиҗ уурлад келдг. Тиим ухан-санан үрҗ одсн хот лавкас хулдад авчкад, үрсинь медәд, уурлснла әдл, буру үзл болҗана.

Мана ах-дү болсн Шиңҗәңгин өөрд, Барун моңһл, Көк нуурин хошуд, Алашана торһуд чигн хурлд одхларн, урдаснь бийән цеврләд, бузр үг келлго, килнцтә юм һарһлго, тогтун номһнар нег өдр бәәҗ, хурлд одх цагтан өрүн эрт босад, гертән зул асаҗ зальврад, хамг керг-үүлән оркҗ оддг. Хурлд ирҗ, олн гелңгүдин ном умшлһнд ордг.

Номин сүмд орм цацу бурхнд мөргәд, ширәд бәрцән бәрәд, эркән татҗ гелңгүдлә хамдан зальврад, умшлһн төгсхлә, һарад хәрдг. Ном умшулх онц керг һархла, гелңгүдиг герүрн залад ном умшулдг. Керг эс бүтхлә, тернь номин му чинр биш, гелңгин зокмҗ уга биш, килнцтә күүнә керг гиҗ санад, хамгин түрүнд эврә йовдлан чиклхәр зүткнә.

Әмд күүнә һарһсн буйн килнц хойриг цаһан хар хойр чолунла дүңцүлхлә, «ном умшулх» гиснь — хүв-заяна денҗ деер һарһсн буйнта үүлин цаһан чолу немҗ, керг бүтхд, гем-зовлң әрлһхд тус-нөкцл өгчәх үүл болна. Умшулсн номин буйн һарһсн килнцәс баһ болхла, бурхн чигн туслх арһ уга, эзн эврән бийдән туслхас нань ямаран арһ бәәхв?

Эзн күн бийдән туслх арһ уга болхла, үлгүрлхлә, үзг-бичг меддго, номин үүлдвр кеҗ чаддго болхла, номта гелңгд одад, туслмҗ сурдг. Йир бурхна номд «эврән кесн, күүһәр кегүлсн йилһл уга» гиҗ бичәтә. Тер бийнь, эзн күүнә седклнь бузр болхла, Һанҗур Данҗур хойриг чигн зун нәәмн дәкҗ умшв чигн, тус уга болх.

Цуг юмн үүлин-үрин шилтәнтә болдг. Номин йосар күүнә һә-зедкриг һурвн ик әңгд хувана: һазад һә-зедкр, дотад һә-зедкр, нууц һә-зедкр гиҗ. Һазад һә-зедкриг номин умшлһар әрлһҗ болна, дотад һә-зедкриг эзн күн эврән эс әрлһхлә, эн орчлңд кен чигн әрлһҗ эс чадх. Нууц һә-зедкр нууц йосар әрлһдг болсар терүг энд бичх керг уга.

Тегәд, гелң күн танд ном умшулҗ суухла, эврә көдлмшән санад, керг-үүлән ухалад бәәх керг уга. Гелңглә харһад уга бәәтл эврә йовдлан сәәнәр шинҗләд, килнцтә, нүүлтә, буру йовдлыг чигн йилһҗ һарһад, эн номин умшлһнла мини хамг килнц әрлтхә, дәкҗ би эдү мет му йовдл һарһшгов гиҗ дотран санад, нүүлтә йовдлан бооһад авх кергтә.

Хөөннь чигн «келсн үг — керчсн модн» гих метәр тер бооһад авсн килнц-нүүлән һарһлго, бийән хәләҗ йовх кергтә. Тер цагт номин умшлһ туста болх. Йир келхд, «номин умшлһнд» ясврин ном умшулна. Түүнд олн бурхн, бодьсадва, ном тедкгч, сәкүсн хамгиг залад, гелң эн бийән ясад авх күүнд туслтн, гиҗ сурдг. Зәрм цагт эзнә нерн деерәс алтн унднар теткдг чигн.

Гелң ясврин ном умшулхла, өөрнь суусн хар әмтн ухан-санаһан төвлҗ, номин шим-тусиг йосн утх-чинрәрнь күртх кергтә. Эн ном умшлһ сән седклтә күүнд илркә медгдх чигн, килнц-нүүлтә күүнд далдар орҗ медгдх чигн. Зәрмнь эн наснд илрҗ һарх, зәрмнь хөөт төрлд чигн һарад ирх юмн. Үүлин-үрин йовдл оһтрһу-теңгрин хаалһ мет болсар, әмд күүнд медгдх биш.

Тер төләд номин умшлһ туста болһхин төлә гелңгин умшлһиг дахад, эзн чигн эврән бийән умшлһин цагар биш, нег өдрәр биш, насна турш чиклҗ, эврән чигн номан умшҗ, өдрин цагт һурвн дәкҗ, сөөни цагт һурвн дәкҗ Иткл йовулҗ, Намнчлл (раскаяние) үүлдҗ, хамг буйнта сән үүлән бурхна орнд зөрҗ йовхла, тернь туста юмн болх, түүнд зүткх кергтә.

СЕТӘН Дорҗ