ТАЛТАХНА ТАВН ЗУН ӨРК

Тохман медий

         Цаһан-Нур селәнә тускар Хальмг Таңһчд кен эс соңссмб? Күн болһн меддг болх. Тер селәнд бәәдг улс болхла Талтахна әәмгт ордмн. Цаһан-Нуурин талтахн, Тугтн селәнә каакнахн, Өвдг селәнә шуңһрцгахн һурвн цуһарн нег уг-һарлта болад, тугтн яста болҗана. Тегәд талтахниг бас тугтн-талтахн гиҗ келдг.

         Талтахн арвн хойр арвадар хувагдна. Кезәнә цагт арвн болһн эврә нутгта бәәсмн. Ода болхла, хош бәрдг улсас наадк күмс Цаһан-Нуурт суудг эс гиҗ талдан һазрур чигн нүүҗ одсн болҗана. Зуг өдгә күртл талтахн цуһар эврә уңг-тохмин тууҗан, өвкнрин нердән, арвн болһна бүүрлҗ йовсн һазриг чигн сәәхн меднә. Арвн хойр арвнь болн бүүрлдг һазрмуднь (хавсрт бичәтә) иим:

хөрнәхн (Көк-усн)

         гелңгүд (Танх, Шар-Дава, Төвдн, Хулсна үзүр)

         болдуд (Хулсна үзүр, Болдуда үвлзң)

         яванахн (Һанц худг)

         альмдуд (Чимд)

         гаанчахн (Модн үвлзң, Чимд)

         доңшуд (Модн үвлзң)

         чидәхн (Чимд, Ок Олң, Ик Марл)

         бөксүд (Ик Марл, Бичкн Марл)

         йөксүд (Сухата арл, Хойр худг, Адьяна худг, Шар Ясңг)

         элҗнгүд (Үмкә шарлҗн)

         хоонуд (Лиҗин худг)

         Көгшдүдин келсәр, талтахна тавн зун өркәс хойр зунь – хөрнәхн арвна. Эрт урд цагт Төкә, Төөлг, Луузң гидг ах-дү бәәҗ. Төкәһәс Гелң, Төөлгәс Болд, Луузңгас Хөрн һарч. Эн һурвн көвүдиннь ачнр гелңгүд, болдуд, хөрнәхн гидг һурвн арв тогтаҗ. Хөрнәхн хамгин олн тоота болад, хоорндан тав әңгрдг: муллахн, муҗгуд, боргшдуд, бумбин хөрнәхн, ялмтахн.

         Альмдуд, гаанчахн, доңшуд һурвн урднь бас нег арвнд ордг бәәсн болҗана. Дарунь олн болад, һурвн әңгрәд салсмн.

         Йөксүд болхла, Увш-хан нүүҗ одсна дарунь Эрктнә нутгас һарһад, Талтахн әәмгә зәәсңд өгсн улс болҗана.

МАНҖИН Санл