МӨРНӘ БОЛН ҮКРИН НЕРӘДЛҺН
Моңһл келтнр кезәнәс авн аң аңнҗ, зерлг аң, гөрәс бәрҗ авад, теҗәһәд, иҗлдүләд, мал кеҗ авад, терүг олн талар олзлҗ бәәсмн. Мөриг, үкриг, темәг, хөөг, ямаг тавн хошун мал гиҗ нерләд, дотрнь «‘бод мал», «шиир мал» гиҗ хойр әңггднә.
Мөриг, үкриг, темән, сарлгиг бод мал гинә. Хөн яман хойриг шиир мал гинә. Өдгә цагт зәрм баһчуд малын зәрм зүсиг медл уга, зәрм малын зүснә нерн мартгдн гиҗәнә. Өвк деедсин келнә зөөриг күцц хадһлҗ, келән зөв келхиг батрулхин төлә, тавн хошун малын нерәдлһнә тускар медҗ автн.
Адуна нерәдлһн.
- Адун — цуг мөрнә нерәдлһн
- Аҗрһ — эс агтлсн эр мөрн (эцк мөрн)
- Агт — агтлсн эр мөрн
- Гүн — дөрвн настаһас өөдәнк эк мөрн
- Унһн — нег наста, кииснә йилһврәрнь эр унһн, күүкн унһн гиҗ нерәднә.
- Дааһн — хойр наста, кииснә йилһврәрнь эр дааһн, күүкн дааһн гиҗ нерәднә.
- Үрә — һурвн нас күрсн эр мөриг үрә гинә.
- Бәәсн — һурвн нас күрсн күүкн мөриг бәәсн гинә.
- Дөнн — дөрвн нас күрсн мөриг дөнн гинә. Мөрн дөрвн нас күрсн цагтнь сән тохмтаһинь шүүҗ авад, аҗрһ тәвәд, талданкинь агтлна.
- Дөнҗн — дөрв күрсн күүкн мөриг дөнҗн гинә.
- Туулн — агтлсн, тавн нас күрсн эр мөриг туулн гинә. Тавн наста аҗрһиг туулн аҗрһ гинә.
- Туулҗн — тавн наста күүкн мөриг туулҗн гинә.
Энүнәс өөдәнкинь насарнь нерлхш. Хәрнь, бөдүн мөрн, бөдүн гүн, бөдүн аҗрһ гиҗ нерлнә. Көгшрхләнь, көгшнинь дуудҗ нерлнә.
Үкрин нерәдлһн.
- Үкр — цуг үкрин нерәдлһн.
- Бух — эс агтлсн эр үкр (эцк үкр).
- Цар — агтлсн эр үкриг цар гинә.
- Туһл — нег наста, кииснә йилһврәрнь эр туһл, күүкн туһл гиҗ нерәднә.
- Бүрү — хойр наста, кииснә йилһврәрнь эр бүрү, күүкн бүрү гиҗ нерәднә.
- Һунн — һурвн наста эринь һунн гинә.
- Һунҗн — һурвн наста күүкнинь һунҗн гинә.
- Дөнн — дөрвн наста эринь дөнн гинә.
- Дөнҗн — дөрвн наста күүкнинь дөнҗн гинә.
- Туулн — тавн наста эринь туулн гинә.
- Туулҗн — тавн наста күүкнинь туулҗн гинә.
Энүнәс өөдәнкинь насарнь йилһҗ нерлхш, хәрнь бөдүн үкр, бөдүн цар, наста цар, наста бух гиҗ нерләд, көгшрхләнь көгшнәрнь нерлҗ дуудна.
НООСАН Улан-Баатр
«Шоңхр» гидг дегтрәс
