ХАЛЬМГ КҮҮКД УЛСИН ХУВЦН
Күндтә умшачнр! Бичәч Тачин Анҗан «Чилгр өрүн» нерәдлһтә түүкин тасрха тана оньгт тусхаҗанавидн. Урдк цагт күүкд улсин хувцн күүкдин, гиҗгтә күүкдин, мордсн күүкд улсин гиҗ йилһрдг бәәснә тускар умштн.
Хальмг күүкд улсиг деерк хувцарнь кен ямаранинь йилһдмн. Бичкнднь көвүн, күүкн гиҗ йилһлго тав-зурһа күртлән күүкднь ут киилг, көвүн күн болхла бас киилгтә, арв һартлан шалдң йовдг. Арвн хойр-һурв күрхлә, күүкн күн өвдгцәһән оһтр бүшмүд, дотран жиләтк өмсдмн, үсинь эгц-гиҗгәрнь хәәчлчкдмн. Тиим күүкдиг балдр күүкд гиҗ келдмн.
Арвн дөрвтә, тавтаһаснь авн үсән негәр гүрәд урһаһад, толһадан олн зүсн утцар ногт кеҗ зүүһәд баглад, чикн деегүрнь шудтнь торһад, үзүртнь мөңгтә боодһа зүүдмн. Хормань һазрт күрсн бүшмүдиг хормаһаснь авн белкүсн күртлнь ноһан, улан, шар тасмар эргүләд уйдмн, өрчднь бүшмүдин көвәһәрнь күсм хаддмн. Дотрнь шуд захта киилг, деернь хөрн, һучн товчта жилетк өмсәд, таг кеһәд оркдмн.
Кееһә бүшмүд гиж — бииз бәәдмн, бас баһлцгасн авн уутьхн, ээм талан холхаһад, өрггдәд, дота бийәрн удрата ханцта болдмн. Күүкн күн белкүсәрн күсмәр кеерүлсн, деегүрнь цаһан мөңг хадсн бүс бүслдмн. Толһа деерән хурсхар, эс гиҗ цемгәр уйсн төгрг, ора деерән залата махла өмсдмн. Байн күүнә күүкд болхла сармта өргн мөңгн бүс бүслдмн, толһа деерән алтн утцар хатхсн эрәтә тамша (камчатк) өмсдмн.
Күүкн мордад, хәрд һарад ирсн цагт күүкн хувцинь тәәлҗ авад, зүс хүврүлхмн гиһәд, бер күүнә хувц өмскдмн. Берин хувцнь берз, цегдг-терлг болдмн. Берзнь шуд күзү эргүлсн захта, өмнкнь бүтү болчкад, белкүснәсн авн балвлҗата, деерәһүрн саглрсн, у, өвдгәс әрвлж уга деегүр эргүләд уйсн нег тасмта, нань кеерүлһн уга, ханцнь бүшмүдлә әдл.
Терлг-цегдгнь болхла ханцн уга, бас белкүснәсн авн бүтү, хойр ханцнаннь угларар кеерүләд күсмәр көвәлдг, далнь нәрхн. Кееһә цегдгт болхла хормаһарнь, элкүчәрнь, ханцнаннь угларар мөңгн, алтн утцар хатхад, олн зүсн эрә һарһад уйгддмн. Берин толһаднь бас хурсхар, эс гиҗ килң, цемгәр уйсн төгрг, утулң чигн кевтә махла өмскгддмн. Берин хувцна барун зүн хойр бииднь нежәһәд бүтү хадгддмн, бел гиһәд. Тер белднь ик альчур боодмн, һаран арчжах. Толһадан өмсдг халмг гиһәд, алтн, мөңгн утцар хатхад гилвкдг төмр күсм деегүрнь уяд, ора деернь ик барата, улан торһнас утцинь сөңгләд бомбалһад уйсн, залата болдмн.
Мордҗ ирсн күүкнд берз өмскхләрн негәр гүрәтә үсинь цуцлад, «үс хувана» гиһәд хойр әңгләд, сииләд хойр чикнәннь өмннь заһрмгинь дахулад, дааһн мөрнә туру һарһад, чаңһар мошкад «тоһшлдмн». Тиигчкәд, гүрәд шиврлг зүүһәд, «тоһшин» заагур бүтүһинь орулад товчлдмн. Хойр үснәннь үзүртнь кенчрәс уйсн шидмснд токуг зүүдмн. Тегәд чигн «хөрн үстә бийичн, хойр үстә келәв» — гиҗ келгддгинь тер. Хәрд һарад, һурвн-дөрвн күүкдтә болен күүкд күн бас берз өмсдмн. Терлг-цегдгиг кеедән нег өмсх. Дөч күрәд, давад одсн наста күүкд улс үсән тоһшлдган уурад, шудтнь татад гүрчкдмн.
Урднь тиигҗ хувцарн йилһрҗәсн хальмг күүкд улс ода орс хувцнд орхларн цугтан нег бәәдлтә болҗ одцхав.
