«БОРЛАХН БААТР» ГИДГ БААТРЛЬГ ТУУЛЬ

Өөрд улс олн баатрльг туульта. «Хан Харңһу», «Бум Эрднь», «Дәәни Күрл» болн нань чигн туульс бәәнә. Иим туульмуд Хальмг Таңһчд барас һарсн уга. Шиңҗәңгин ард кевллин хораһин «Хан Теңгр» цуврл бичгин «Хан Харңһу» гидг дегтрин нег бөлгиг тод бичгәс кирилл бичг-үзгт буулһад бичнәвидн.

               Киисн кер мөрн болн кевтә кер мөртә Борлахн баатр

Кезәнә санҗ гинә.

Киисн кер мөрн болн

Кевтә кер мөртә

Нег баатр бәәгсн санҗ гинә.

Эн баатрин өмнкнь өөртҗ,

Хөөнкнь холдгснас

Эрлг Номин хан

Эврән түшмл болх

Хойр шулм эмгиг тәвҗ:

— Тер баатриг авад ир! — гиһәд

Йовулдг санҗ гинә.

Тиигәд тер хойр шулм эмгн

Өдрин сәәнд өнҗл уга,

Сарин сәәнд саатл уга йовҗ,

Тер баатрин бор герин үүднд күрч одад,

Орх арһ олҗ ядад,

«Үүгәр орый, түүгәр орый» гиһәд,

Гер төгәлн гүүлдҗ бәәх

Көлин чимәһинь

Эн баатр олҗ соңсад,

Киисн кер мөрн болн

Кевтә кер мөрнә баасиг авад,

Хар хәәсндән кеһәд, буслһҗ оркад,

Гер төгәлн наар-цаар

Гүүлдҗ бәәгсн хойр шулм эмгиг

Үүдни загар татад орулҗ ирәд,

Тавта буслҗ бәәгсн

Мөрнә бааста уснд

Кедү шааһад дүрәд,

Амн-хамринь илҗләд

Тәвәд йовулҗ оркдг санҗ.

Тиигхлә хойр шулм эмгн

Теңгр-һазран дуудад,

Темә-ямаһан хараһад

Эрлг Номин хаандан күрч ирәд:

— Хан ик аав мини,

Тер баатр гидгчн

Келтә күмн келшго,

Амта күмн амлшго

Кецү баатр санҗ! – гиһәд

Ниргәд уульлдад бәәв гинә.

— Тер баатр тиим кецү болхла,

Күмни мах иддг

Күчтә лууг йовулнав! – гиһәд,

Эрлг Номин хан

Маңһдуртнь лууг тәвәд

Йовулдг җиг.

Тиигәд лу күрч ирәд,

Баатрта хальдҗ чадл уга,

Бор гериннь деегүр

Наар-цаар күрҗңнәд,

Кедү шаһаһад өңгрч

Оркад эргдг санҗ.

Эн үйд тер баатр һарч ирәд,

Киисн кер мөрән унад,

Җиңнтл ишкрәд,

Хәңкнтл дуулад,

Ардаснь күцҗ ирәд,

Тер лууг бәрҗ авад,

Амн-күзүнәснь авад,

Адг сүл күртлнь

Арсинь өвчәд,

Әрә әмтә тәвәд

Йовулҗ оркдг санҗ.

Түүнәсн лу

Эрлг Номин хаандан

Күрч ирәд:

— Хан аав, тана хәәрд күртәд,

Бор геринь шавдҗ киискәд,

Бүтн бийинь зәлгәд ирсв гиләв,

Терчн әмтә күмн хальдҗ болшго,

Амр уга кецү әмтн санҗ! — гиһәд,

Һурвн амн үгән келҗ бартлан

Һолнь тасрад үкҗ оддг санҗ.

Тиигхләнь Эрлг Номин хан

Уурлад босч ирәд:

— Хойр нүдинь малтад ирдг

Хуң керәг йовулнав! – гиһәд,

Нөкәдүртнь эр-эм

Хойр хуң керәг

Йовулдг санҗ.

Тиигхлә хойр хуң керә

Үүлтә теңгрин дораһур,

Үзүртә модни деегүр нисәд,

Тер баатрин һаза күрч чадл уга,

Кеер кедү белчҗ бәәгсн

Хөөнднь күрч одхла ,

Яг (сейчас) нег улан хөөнәснь

Икр хурһн һаргснла тааргснас,

Тер хойр икр хурһни

Нүдинь малтҗ авад эргдг җиг.

Тер хоорнд одак баатр

Кевтә кер мөрән унад,

Кир уга кев цаһан хадган бәрҗ,

Лам-хувргт даалһҗ оркад,

Икр хурһан авдгар ирхләнь,

Хойр хурһни нүдиг

Хуң керә ирәд

Малтҗ авад йовҗ одгсн җиг.

Түүнәсн тер баатр

Доран кевтә кер мөрни

Алтн җолаг эргүләд,

Ардаснь гүүһәд күцҗ ирәд,

Хойр хуң керәг бәрҗ авад,

Өдинь үмтәһәд,

Улан зулһ кеһәд,

Өрәсн нүдинь сохлад,

Әмн-һолынь әрә торһад

Тәвҗ оркдг җиг.

Түүнәсн хойр керә бәрклдәд (бәрклх – противно каркать)

Эрлг Номин хаандан күрәд:

— Тер баатрчн

Амта күмн амлшго,

Келтә күмн келшго

Кецү баатр санҗ.

Бийинь нүдинь малтҗ

Эс чадв чигн,

Белчәрт бәәгсн хөөнә нүдиг

Малтҗ авад ирҗ йовтл

Бидниг күцҗ ирәд бәрҗ авад,

Өрәсн нүдим сохлад,

Өд-мөдим үмтәһәд,

Алҗ болна! — гиһәд,

Му-сән ду һарад

Бәрклв гинә.

Түүнәсн Эрлг Номин хан:

— Киисн керинь идәд,

Кеер һаза һагц бий хаяд ирдг

Көк делңтә хойр чон йовулнав! – гиһәд,

Чоныһән тәвҗ йовулдг санҗ.

Тиигтл тер баатр медҗ оркад,

Киисн керин бәәрнд

Кевтә керән уйҗ оркад,

Аң көөһәд эргәд иртлнь

Көк делңтә хойр чон ирәд:

— Киисн керинь идҗ бәәнәв, — гиһәд,

Кевтә керинь идҗ оркад йовҗ оддг җиг.

Тер баатр киисн кер мөрән унад,

Көк делңтә хойр чоныг

Көөҗ күцәд бәрҗ авад,

Ораһаснь авад,

Оһтр сүл күртлнь арсинь өвчәд,

Хойр көлинь хуһлад

Тәвәд йовулҗ гинә.

Тиигхлә көк делңтә хойр чон

Өөдән хәләһәд ууляд,

Уру хәләһәд бөөлҗәд,

Эрлг Номин хаандан әрә күрәд:

— Хан ик аав мини!

Унгсн мөринь иднә биш,

Улан һолан таслулн алдад,

Әрә әмтә ирләвидн,

Терчн теңгрт уга

Кецү эр санҗ! – гиһәд

Ууляд бәәв гинә.

Түүнәс кедү өдрин дара

Эрлг Номин хан

Эврә бийәрн

Тер баатр көвүни

Бор герт орҗ гинә.

Тиигхлә тер баатр көвүн

Бор герәсн һарч ирәд:

— Хан аав мини

Хар гертм залрн ирҗ

Бәәх юмн бәәнә, — гиһәд,

Мөринь авад уйтлан

Мөрнә туруг керчҗ авад,

Үүдән секәд, гертән орултлан

Махлаһиннь җиңсиг (җиңс – шарик, узел на головном уборе) керчҗ авад,

Ишкә девсәд хөөмрт (хөөмр, деед бий – красный угол, почетное место) суулһтлан

Һосиннь өскәг керчҗ авад,

Өөдән суулһдг санҗ.

Түүнәсн Эрлг Номин хан:

— Чамд йовулгсн

Хойр шулм эмгим чанад илҗләд

Юунд тәвнәч? – гиһәд сурхла

Тер баатр көвүн:

— Хан аав мини!

Хойр шулм эмгән йовулхдан

Намаг темцәд ир гивү та?

Бор герим хаһцад ир гивү та?

Хойр шулм эмгнтн күрч ирәд,

Әрә торгсн бор герим

Хаһцад бәәхлә,

Арһан бархдан әминь авл уга,

Арсинь илҗләд тәвҗ орклав, — гихд,

— Терчн бас зөвтә, — гиһәд

Эрлг Номин хан келәд,

Тер баатрас дәкн сурдг санҗ:

— Тиигхлә чамд йовулгсн

Лууһинм әминь

Юунд авад йовулвч? – гихлә баатр көвүн:

— Ой! Хан аав мини

Лууһан йовулхдан ниргәһәд ир гивү та?

Арсинь өвчәд әмтә йовулгсн биләв, — гидг җиг.

Түүнәсн:

— Терчн үнн,

Дәкн хойр хар керәһинм

Өрәсн нүдинь юунд малтад тәввч? – гихлә баатр көвүн:

— Хан нойнас хәәртә,

Ээвә (мамочка) нойнас энрлтә

Хотта хөөндм

Хойр икр хурһн төрхлә,

Лам-хувргт

Кир уга кев торһн хадг

Бәрәд дадхад(дадхх – вручать) ирхләм,

Мини икр хурһни

Хойр нүдинь малтҗ авад

Йовҗ одгсн санҗ.

Хан аав мини

Хойр керәһән йовулхдан,

Лам-хувргт мөрггсн намаг

Темцәд ир гивү та?

Мини хойр хурһни

Нүдиг малтад ир гивү та?

Нүдни төлә нүд авч орклав, — гидг санҗ.

Тиигхләнь Эрлг Номин хан:

— Тиим болхла юунд

Хойр чонынм арсиг өвчәд,

Әмнднь күргәд тәввч? – гиһәд сурхла:

— Киисн кер мөрим идәд ир гиһәд йовулву та?

Кевтә кер мөрим идәд ир гиһәд йовулву та?

Кедү унҗ бәәгсн

Кевтә кер мөрим

Идҗ оркхлань,

Ораһас авад,

Оһтр сүл күртлнь

Өвчәд тәвҗ орклав, — гиһәд

Хәрү өгхләнь Эрлг Номин хан:

— Тиигдг чини бас зөвтә җиг, — гиһәд

Эн баатриг эвтә һурвн амн-үгәр

Авч чадл уга суудг җиг.

Тиигхләнь тер баатр босад:

— Хан аав мини,

Та манахнд иигҗ әәлчлҗ ирвт,

Оңдан нутгт бас иигҗ әәлчлҗ одну та?

Унгсн мөрнтн турун уга,

Өмсгсн махлатн җиңс уга,

Өлггсн һоснтн өскә уга

Иргсн юмн бәәнәт, — гихлә,

Эрлг Номин хан

Эн баатр көвүни

Әмн-сүнсинь авна биш,

Хәрн нег амн-үг чигн

Авч чадл уга

Эргәд йовҗ одҗ гинә.

Тиигәд нутгин күмс ирәд,

Эрлг Номин хаани

Авлңгас арһтадан

Әмд хоцргсн

Киисн кер мөрн болн

Кевтә кер мөртә

Борлахн баатр гидг

Алдр цол өгч

Амр сәәхн җирһҗ гинә.

Нилх шияни Җирнтә малын талваһин До.Мөңк-Җав келҗ, Бу.Амр-Дала сорнҗн бүсәс (сорнҗн бүс – магнитная лента) буулһн эмкдкв. Тод бичгәс кирилл бичг-үзгт Т.Очр буулһв.