БЕЛГ БӘРХ ЙОСН — 1.
Алтн делкә деер бәәсн цуг әмтн эврә хөөткән үзх, медх, таах седкл ик бәәнә. Аль цагт серглң-сонр йовх, аль цагт таварн суух, кергтә керг-үүлән кезә эклх – эн теднә цуг сурврт хәрү өгдгнь – белг бәрлһн. Ода мана хальмгуд яһҗ белг бәрдг бәәсинь медүләд өгий!
«Кезәнә бәәҗ, һахан толһан нег белгч бәәҗ…» гидг үгәр кезәңк «Һахан толһан белгч» гидг нертә хальмг тууль эклнә. Эн туулин аһулһар хәләхлә, мана хальмгуд олн зүүләр белг бәрәд, әмтнә сән-мууг медәд, геедрсн малан чигн олад авдг бәәҗ. «Белг» гиснь үүнд «подарок» биш, оңданар бичгдәд, оңданар келгддг үг мөн.
Хальмгудын хуучн үзг-бичгәр эн үгиг «белге» гиҗ бичнә. Эннь «признак, знак, примета» гисн үг болна. Тегәд, «белг бәрх» гисиг йосарнь орчулхла, «ухватывать признаки грядущих событий» эс гиҗ «гадать» гидг утх-чинртә үг. Кезәнә хальмгудт хойр зүүл «белг бәрлһн» бәәҗ. Негнь – эрт цагин мана бөөһин шүтлһтә холвата белг бәрлһн, бас негнь болхла, бурхна номла Төвд орнас делгрҗ ирсн мөн. Ода болхла, эн хойриг йилһәд товчлҗ тәәлий.
Бөөһин шүтлһтә холвата белг бәрдгнь хальмгудт ода чигн бәәсәр ик соньн юмн. Түүнд хамгин меддгнь «хөөнә далар белг бәрх». Эн йосна тускар иим нег домгт келгднә. «Ик кезәнә мана заяч цуг әмтнә хөв-җирһлиг дегтрт бичәд, әмтнд медүлхәр седхләнь, салькн көдлн үләһәд, бичсн дегтринь теегәр тараһад хайв.
Кеер идшлҗәсн хөн юм үзлго, одак дегтрин халхсиг идәд авч. Идсн цаасна үзг-бичг хөөнә дал деер һарч ирҗ». Тер цагас авн эврә болх юм үзхәр седхлә, мана өвкнр хөөнә далар хәләдг бәәҗ. Бас намрин цагт алсн хөөнә далар үвлин хату җөөлниг, дөрвн зүсн мал яһҗ үвлзхиг чигн хәләдг бәәҗ.
Бас нег ясар хөөткән хәләдгнь – «шаһан белг» гидг нертә белг бәрлһн. Цуг манахн меднә, эрт цагт бичкдүд шаһаһар нааддг бәәҗ. Олна меддг хөөнә шаһа юмн нәәмн өнцгтә болад, әмтнә керг-үүлнь бүтх угаһинь нәәмн өнцгәрн үзүлх сән арһ мөн. Шаһаһар белг бәрх күн ик-бичкн дөрвн шаһа олад авч, сәәнәр цеврләд, ик хөөнә шаһаг «темәнә белг», түүнәс баһиг – «мөрнә белг», түүнәс үлү баһиг – «үкрин белг», хамгин бичкниг «хөөнә белг» гиҗ нерәдәд, һарарн хутхҗагч ааһд хайна. Шаһасин тарсн бәәдләр белгч күүнә кергиг медҗ тәәләд келнә. Шаһаһар керг бүтх угаһинь медәд, һарх нилхин киисинь чигн медәд, аль һазрт геедрсн малан олх зүүлиг һарһҗ болна.
Сетән Дорҗ
