ШИНӘН НЕГНӘ ӨРҮН ДЕЕР МӨРГДГИН УЧР
Кезәнә гинә. Даян делкәг далн хойр җил даасн элҗгн чиктә хан гидг нег ут чиктә хан бәәҗ. Түүнә чикнь ик ут тул йиртмҗ-делкә деер болҗах керг-йовдл, үг-күүриг үлдәл уга соңсч оркдг сәнҗ гинә.
Тер нең үлү хәргс керцһә хан болхар, ард-иргдиг кихн мөлҗҗ, керцһәлн дарлдг сәнҗ. Кен кервә түүнд дур үгәцх үг келдг болвл мөн дарунь олад соңсч оркдг болхар тер дорнь ордндан авч одад элдв зүүләр цааҗлдг сәнҗ. Кен кервә түүг эсргүцх көдлвр кедг болвл түүг мөн дарунь орднан үүднд авч ирәд, хар толһаһинь чавчдг сәнҗ. Йиртмҗ-делкән эгл иргд, икс-ахсиг бүгдинь сән хувцс, сәәхн девл үмсч болхго гиҗ цааҗлад, сәәхн эм, үзсклң күүкиг үлдл уга булаһад авдг сәнҗ гинә.
Нег өдр хан аңһучлад йовҗ бәәһәд, уулын аһуд аҗ төрн әмдрҗ бәәсн эк көвүн хойрта учрҗ гинә. Көвүнь долахн наста сәнҗ, экнь идр наста өңг-зүстә экнр сәнҗ. Тер хан көвүнә экиг һартан орулҗ авхин төлә долан наста көвүһинь һаңз тәмкин зарц кеҗ авна гидг нерәр шилтг кеҗ, эк көвүн хойриг ордндан авч одад дарлн даҗрҗ гинә.
Иигәд өдр-сар өңгрсәр удл уга Цаһан Сар өөртҗ ирхд экнь хаанас гертән хәрәд ирйә гиһәд чөлә авад аһудан хәрҗ. Көвүн экән Цаһана һучн күртл күләһәд, эс ирхлә, тер бас хаанас чөлә авад экинән ардас гертән хәрҗ гинә. Көвүн аһуһинән үүдәр орҗ ирхлә, экнь сүркә сәәхн улан таҗ-торһн лавшг үмсәд бәәҗ гинә. Көвүн экинән иигтлән кеерсиг үзәд икәр алңтрад:
— Ээҗә, Та яһҗахнь энв? Тана иигҗ кеерсиг хан үзвл кецү керг эс болну?, — гиҗ келхлә ээҗнь көвүндән:
— Чи ода эн таһарта цаасыг авад хаани орднд хәр, үүнә дотркнь хан-төр сольгдв гисн бичгүд болна, чи авч одад өр цәәхәс өмн хаана ордна ик үүднә хаҗуд бәәх аср деер авч һарад күләҗә, маңһдр өрлә нар һарх зүгәс нег улан хү салькн ирәд хаана ордна зүн бийин кермиг киискн уңһаҗ, хааныг дәврүлн киискнә. Тер үйд чи эн таһарта бичгиг салькнд киискҗ оркад, мөн дарунь хаана орднд һәрәдҗ орад, хаана толһаг чавчҗ хаяд түүнә ширә деернь һарч сууһад хаана алвтнриг дуудад бийән хан мөн гидгән зарлад, төр-гүрнән закрҗ, түмн иргдән теңкәрүлҗ төгс амһулң эдлүл, — гиҗ закҗ гинә.
Көвүн ээҗинән үгәр хан-төр сольгдв гих нег таһр бичгән үүрч авад гүүсәр яг өр цәәхәс өмнкн хаана орднд күрч ирәд, ээҗинән келсн йосар хаана ордна ик үүдндк асрин ора деер һарад зогсҗ бәәтл үнәртән нарн һарх зүгәс теңгрд тулм улан хү салькн күрч ирәд, хаана ордна зүн бийин кермиг киискн унаһад, хаана һол ордныг дәврн һарч гинә. Эн үйд көвүн одак таһарта бичгән салькнд киискҗ оркад, хаана һол орднд һәрәдн орхд хан ширәнән көлд иҗвлзн-татвлзн көлврҗ бәәҗ гинә. Көвүн мөн доран хаана эрднь үлдиг шүүрн авад хаана толһаг чавчн хайҗ оркад, хаана ширә деер һарч сууһад, хаана алвтнриг дуудад бийнь хан болсан зарлҗ гинә.
Тиигәд эн өнчн өрәсн көвүн хан болад, төр-гүрнән закрҗ түмн-ардан төгс җирһүлҗ гинә. Мөн эн үйәс эклн энх өлзә-буйн иктә улан салькиг дурсххин төлә, җил бүрин Цаһан Сарин шинән негнә өрлә эрт босч деер мөргх болҗ гинә.
Шинҗәңгин ардын кевллин хоран Чө. Лора (уг-нутг Бортал хот) эврән меддг тус үлгриг 1987 она 8 сард эмкдкв. “Хан Теңгр” цуврл бичгин 1988 она 4-дүгәр хуһцанас соңһҗ авв.
