ҮРС САРИН БАЙР КҮРГИЙ!
Эрт урд цагас авн өдгә күртл улан залата хальмгудын һурвн ик байрин негнь — Үрс сар болдг бәәҗ. Эн байрин үүсл-һарлнь кезәнәһәс геедрҗ мартгдад одсн юмн. Ода чигн эн байриг цуг хальмгуд сәәнәр медлго бәәдгнь — һундлта. Энүнә учрнь гидм болхла, орсин орн-нутгт болсн Октябрин хүвсхл. Цаһан сар, Зул гидг хойр байр улан йосна цааҗла харһсн болв чигн, мана чееҗәс алдрҗ оркдсн уга, Үрс сар болхла, олна сананд мартгдҗ.
Ода көлән шоратҗ йовҗасн хальмгуд, бидн, кезәңк авг-бәрцән, йосн-йовдлан, авъяс-заңшалан, байрта өдрмүдән чигн сергәҗ йовх йоставидн. Нег тиим өдр — Үрс сар. Эн сариг Шакьямуни бурхна шаҗ бәрҗ йовх хальмгуд кезәнәһәс нааран бурхна һурвн ик йовдлла зокцулад, эн цагт килнц-нүл һарһлго, цаһан буйна йосар бәәдг бәәҗ. «Үрс» гидг үгин олн цәәлһвр-тәәлвр дотр олнд эс медгддг нег тәәлвр бәәнә. Энүнә тускар Бурхн Багшин Алтн Сүм гидг мана төв хурлын демч лам, гелң Йондн Лодой тодрха әәлдҗ өгв. Эрт цагин хальмг гелңгүдин бичсн ном-судрмудт «Үрс» гидг үг «ач-үр» (результат) гидг үгәс үүсч һарв. Юн «ач-үрин» Үрс сар болҗахмби, гихлә, эн сарла күн болһна кесн керг-үүлин ач-үр бум (зун миңһн) дәкҗ немгднә. Нег һарһсн килнц зун миңһн дәкч өсәд ирнә, нег кесн буйн бас зун миңһн дәкч немгдәд ирдг. Бас эн сарла нег «ик цаг» эс гиҗ «дүүцң» учрна. Тернь — эн сарин арвн тавнд мана бурхн багшин хүвләд, эн ик һазрт ирҗ (рождение), һучн зурһан насн деерән эн өдрлә Бодь хутг (Просветление) олад, найн насн деерән мөн эн өдрлә нирвана дүр үзүлсн (обрел Нирвану).
Бурхна номин йосар эн сарла мана өвкнр кезәнә өрүн эрт босч, хурл-сүмдән одад, номин умшлһнд орлцдг бәәҗ. Нег шинәс экләд, хойр долан хонгтан көгшдүд хурлд одад зальврдг бәәҗ. Арвн тавдгч өдрт ик мөргүл болхд цуг хальмгуд хурлд ирәд, гелңгүдин умшсн йөрәл-магталыг соңсч, аль зәрм ном-судр меддг әмтн дахад умшч чигн, олн бурхдын әдст күртдг бәәҗ. Хурлд одхларн, кезәнә мана өвкнр үс-тос, цә-боорцг, үснәс нерсн әрк дееҗ болһҗ авч ирәд, бурхн-сәкүсндән өргдг йоста бәәҗ. Бас сүзгтә хальмгуд эн өдрлә нег өдрин мацгин санвр (однодневные обеты) авдг бәәсн. Эн санвр — бас ик соньн тууҗ-түүктә юмн. Кезәңк номиг умшад хәләхд, мацгиг бурхна әмд-менд бәәсн цагас өгч күртәдг бәәсн. Эндкг орнас (Индяс) бурхна шаҗн Төвдт ирхлә, эн буйнта йосн бас чигн Цаста уулд залрҗ күрч. Тендәс мана улан залатнрин богд багш Зая-пандит эн мацгин йосиг дөрвн өөрдин нутгт авч ирсн юмн. Зая-панидтын тууҗ «Сарин герлд» энүнә тускар иигәд бичәтә бәәнә: «Богд Зая-пандит хату чиң зөргәр сурһульд сууҗ, эрдмин мухрт күрәд, хәрн төрсн орндан өөд болад, Бурхна зәрлг орчулҗ, хамгиг медгч Бурхна шаҗиг мандулн үүлдв. Бас бус гелң, гецл, бандь, увш, увшнцд нег өдрин мацг, авшг, удрльс нуһудыг өгв».
Үрс сарин мацгин санвр гидг юмн иим: бурхна номар бәәдг күн болһн нәәмн үйтә цер авдг. Әмтнә әм таслхас цеерлнә, эс өгсиг авхас цеерлнә, әрүн бишиг эдлхәс цеерлнә, худл келхәс цеерлнә, әрк уухса цеерлнә, дуулх-биилхәс цеерлнә, бийән кеерүлхәс цеерлнә, өндр сандл, ширә-девскр деер суухас цеерлнә, махн, такан өндгн, заһс идхәс цеерлнә. Иигәд сардан бәәҗ болҗана, эс гиҗ нег өдрин мацгин цер авч, цааран урд идсн хотарн бәәҗ болна. Эн санвр бәрҗ йовсна буйн цаглш уга ик болдг, ач-үрнь болхла, сүзг иктә күн болһнд бурхна хутг олх арһ бәрүлдг юмн. Тиим учрас эн сарла хальмгуд цуг му юмнас зәәлҗ, сәәһән өргҗ делгрүләд, цаһан буйна йосар бәәҗ йовхла, хурасн буйна үрнь сансн-күссн юм җивхлңтә бүтәҗ өгәд, амр-килвр зокцулад өгх цаг. Ик цаг — дүүцңглә бәрсн мацг әвртә, күчтә юмн. Күндтә мана хальмгуд, сардан хулха-худл угаһар йовсн улс, насндан чигн килнцтә үүләс цеерлҗ йовх юмн. Тегәд бидн бүгдәр бурхна номин йос сергәҗ, авьяс болһҗ бәрәд бәәхлә, цуг тоотмдн өсч-өргҗ, мандн делгрҗ, Хальмг Таңһч мань Замб тивин чимг болх! Цуг тадниг буйнта Үрс сарин байрла йөрәҗәнәвидн:
Арвн хар нүүлән тевчҗ,
Арвн цаһан буян делгрүлҗ,
Аврл бурхна номан бәрҗ,
Ашдин амулң санад бәәтн!
Мана хуучн йосан бәрҗ,
Мартхин аюлас әәҗ давтад,
Мацг йос авч алдлго,
Му хамган оркҗ йовый!
Корнин Геннадий
