БУРХНА ҺУРВН БЕЛГ-ТЕМДГ.
Ик кезәнәһәс нааран (с давних времен) мана мергн ухата цецн өвкнр
«Буру хәләсн нүкнд Нарна герл ордуви?
Буру седклтә күүнд Бурхна герл ордуви?» —
гидг цецн үг келдг бәәҗ. Мадн, улан залата хальмгуд, эрт урд цагас авн Шакьямуни бурхна номиг (учение) бәрҗ йовдг мөн. Тегәд, хальмг келтә, эврә авг-бәрцдән хару, авьяслг, халун седклтә хальмгудын ухан-оюнд бурхна номин герл орхиг күсч, бидн эн шин һарцан эклх саната бәәнәвидн.
Хальмг күн болһн Зулын өдр, Цаһан сарин нег шин, Үрс сарин байрт бурхндан мөргәд, номан умшн, менд-амулң, сән-сәәхниг сурҗ бәәдг юмн. Тиимин төлә өрк-бүл өндәлһснәс хооран улан залатнр «бурхна ширә» эс гиҗ «тәклин ширә» (алтарь) бәрәд авдг кезәңк йоста. Тиим «ширә» күн болһнд бәәхнь лавта. Зуг олн күүнә герт золһад ирхд (когда приходишь в гости), тер ширәг үзм цацу бурхан эс мартсинь байрлсн деерән, аль медсн-соңссарн тәвсинь үзхлә, седклин киләсн болна. Тегәд бурхна ширәг яһҗ номин йосар тәвдви? — гихлә, түүнд эрт цагас токарсн арһ-зарчм бәәдг.
Күн бурхн хойр һурвн үүдәр килнц-буян хурадг юмн. Һурвн үүднь гидм болхла, бий, келн седкл болдг. Йилһлнь болхла, күүнә бий, һар-көләрн олн зүүл әмтә юмна әм таслсн, келәрн худл, хов, шүрүн үг келсн, седкләрн хомһа седкл, хорлх седкл, буру үзлтә болсарн бузр болдг. Бурхн болхла, һурвн үүдәр хурасн килнцән медәд, терүгән бооһад, дәкч эс кеҗ әрлүләд, Дууссн Бурхн болна. «Дууссн» гиснь – зовлңта орчлңгас һарад, үндсинь таслад, хәрү иршго, дәкч энд төршго гисн утхта үг.
Бурхн багш нирван болсн болв чигн, әрүн-цевр һурвн үүднә белг-темдгәрн (символ) маднла ода чигн бәәһә. Тер белг-темдгснь болхла: бурхна бийин белг-темдг шүтән эс гиҗ зург, бурхна зәрлгин белг-темдг, бурхна седклин белг-темдг — һурвн мөн. Бийин белг-темдгнь – бурхна цутхмл шүтән эс гиҗ зург-көргнь, зәрлгин белг-темдгнь – ном-судрнь, седклин белг-темдгнь – дотран номта суврһн болна. Тер бурхна һурвн белг-темдгиг олад авсна хөөн хурлд авч одад, деернь ном умшулҗ әрүсләд, әмлүлн оршулхла, чинрнь улм икдх.
Дарунь Бурхн багшин әмлүлсн шүтә, ном, сувр — һурвн белг-темдгинь тәклин ширә деер залхла, ширәтн бүрн-төгс болх мөн. Тиим ширән өмн өрүн һурвн дәкч, асхн-ора һурвн дәкч сууҗ ном-тәрнән тоолад умшхла, кишг-җирһл делгрәд, олн бурхдын әдс шиңгәд, өлзә-хутг өргҗх гиҗ хуучн ном-судрт бичәтә йовна. Бурхна әдстә күүнд аюл-хор хальддг биш, му йор күртдг биш, шулм-чөдкр харшлдг биш гиҗ кезәнә мана гелңгүд келдг бәәҗ. Тегәд бурхна ширәг эдү мет бәрсн күн кезә чигн зовлң медлго бәәх. Хуучн йосан сергәҗ бәрхлә, маднд үкл уга!
Эн һарцыг бурхна номин чинр цәәлһҗәх юмн болсар бузр һазрт хайх, деернь юм тәвх, ишкх, нульмх болн нань чигн му йорта юмнас хөрҗ бәәнә. Керг уга болхла, шатах эс гиҗ хурлд залх кергтә.
Корнин Геннадий
