ҮВЛИН НАЙН
Үвлин найн гисн юмб? Муниевин толь авад хәләхлә, тенд үвлин найн гисн үг «зимняя пора», «разгар зимы» гиһәд орчулгдна. Үвл гүргүдән орсн цаг-үй яһад «үвлин найн» гидг нертә болдг юмб? Эн сурврин хәрүг Моңһлд олад авч чаднавдн. Моңһл улст үвлин хамгин киитн цагиг «есөн ес» (йисн йисн) гиҗ келдмн.
«Йисн йиснә» тускар Моңһлд юн гиҗ келдгинь ода авад хәләй.
12 сарин 22-гч өдр җилин хамгин ахрхн өдр мөн. Эн өдрәс авн җилин хамгин киитн цаг-үй эклнә. Тегәд декабрин чилгчәр эклдг эн киитн цаг-үй найн негн өдртән болдмн. Эн найн негн өдриг йисәд хуваҗ, йисн өдрин тасрхас болҗ һарна. Тегәд эн цагиг «йисн йисн» гиҗ келдг юмн.
Йисн йисиг нилх, идр, көгшн гиҗ һурв хувадг.
ЙИСН ЭКЛХ (НИЛХ ҺУРВН ЙИСН):
- Негдгч йиснә киитнд нермл әрк көлднә;
- Хойрдгч йиснә киитнд хорз әрк көлднә;
- Һурвдгч йиснә киитнд һунн үкрин өвр көлднә;
ИДР ҺУРВН ЙИСН:
- Дөрвдгч йиснә киитнд дөнн үкрин өвр хуһ көлднә;
- Тавдгч йиснә киитнд тәвсн будан көлдхш;
- Зурһадгч йиснә киитнд җирисн хаалһ һарна;
КӨГШН ҺУРВН ЙИСН:
- Доладгч йиснә киитнд довң толһа борлдг;
- Нәәмдгч йиснә киитнд нал-шал (бальчг) болна;
- Йисдгч йиснд йирин дулан болна. Үвлин хамгин киитн найн негн өдр иигәд хувагддг юмн. Иҗл һолын көвәд уур-әмсхл оңдан болдг учрас эн хувалһн мартгдад, эн цаг-үйиг хальмгуд зүгәр «үвлин найн» гидг болцхав.
Манҗин Санл
