ХОТН-ХАЛЬМГ ГИСН КЕМБ? (2-гч әңг)
Хотн-хальмг гисн ямаран утхта нермб гихлә,
лал шаҗта хальмг болна. Эдн бийән йоста мусульман күмс гиһәд тоолдмн. Бурудас чигн урднь лал шаҗта болсндан иткнә. Келхд, Иссык-Кульск муҗин хамгин хуучн лалын сүм (мечеть) Чельпек селәнд бәәнә. Энүг XIX зун җилмүдт тосхсмн. Сарт болхла буруд келнә узбек гисн үг. Тәвн җил хооран чигн хотн-хальмгуд бийән сарт-хальмг гиҗ бүр келдго бәәсн мөн.
1917-ч җилин Октябрин Хүвсхлин өмн хотн-хальмгуд Шинҗәнә өөрднртә бат залһлдата бәәдг бәәҗ. Ода күртл Шинҗәнд элгн-саднта күмс тедн дунд харһна. Өдгә цагт Иҗлин хальмгудта худнр болсн күн олн. Хальмг ик сурһульд чигн хотн-хальмг оютнр бәәнә.
Хотн-хальмгин тускар нань чигн олн медән бәәнә. Орс, хальмг, буряд болн нань чигн номтнрин ачар бидн медҗ чаднавидн. Зуг хотн-хальмгуд бийин тускар эврән яһҗ медүлснь басл ик соньрхлта болдг мөн. Тегәд зу шаху җил хооран «Улан хальмг» газетин редакцт илгәгдҗ ирсн хотн-хальмг күүнә бичгиг энд орулнавидн:
КАРА-КИРГИЗ ДОТР БӘӘДГ ТАСРХА (ҮЛДЛ)
Уралан Зүн-Һар дөрвн өөрдин улан залата Моңһл эвдрхд, Улан Хошуд зурһан сумн (әңг) болад, Китд хааг хәләһәд Илин көвә Текс гидг һазрт бидн үлдләвидн. 1860-ч җилд Гүлз (Күлджа) гидг һазрт Таранч-хотн (сарт) гидг нутг Китд хаата дәәлдв; тер дәәнд Гүлзд үлдсн хальмгудиг Хасг-Киргиз олзлҗ, гертә малтаһинь авад Харһол (Каракол) гидг һазрас һазр өнчлҗ өгч; тер өнч һазран эзләд, ода күртл бәәнәвидн. Өмәрән болхла Туркестанский крайин, Семиреченский областин, Преживальский уездд бәәх сарт-калмык гиҗ маниг нерәддг билә. Ода болхла Кара-Киргизский областин, Каракольский округд бәәх сарт-хальмг гиҗ нерәднә.
Тер орс хан маниг хурахд хойр зун дөчн өрк күн биләвидн, ода мана нутгт тавн зун далн өрк бәәнә. Ода хойр селән, нег аймисполком болад бәәнәвидн.
1924-ч җил күртл хама хальмг бәәдгиг меддг уга биләвидн; 1924-ч җил мана тер бәәсн нутгас хойр көвүн Москуд сурһульд ирлә, тегәд тедн сурһулин сүүләр хәрҗ ирхләрн, хальмг бәәнә гиҗ ирв. Тедн хальмг бәәхиг Москуд бәәсн Хальмгин представителяс соңсҗ. Теднәс хальмг сурһуль бәәхиг соңсад, би Москуд ирәд, Москуд бәәсн Наркомпрос нацмен Калмотдел Чимдә, представитель Калмобласти Сайков хойрла харһад, мест авбув. Тегәд ода тавн күн сентябрь сарас нааран Калмсовпартшколд сурч бәәнәвидн. Иргч җилд үүндән орхнь олар ирх гиҗ саннавидн, зуг Хальмгин Областин сурһульд манд орм өгхиг эрҗ бәәнәвидн.
Нам йир арһта болхнь, мана тер нутгиг нааран нүүлһәд авхнь сән болх билә.
Курбанкулов Ороз
Газета «Улан хальмг», № 12, 23 марта 1926 г.
Редакцин бичкн цәәлһвр:
Энүг Хар-Хасгин дунд бәәдг Курбанкуловин Ороз гидг хальмг көвүн эврәни һарар бичсн мөн. Үүг барлхларн, эднә келнә дүңгинь хальмг автха гиһәд, зөрц соляд уга, кевтнь барлҗ бәәнәвидн. Эн келиг шинҗлхлә, хая-хая солюта үг харһхас биш, наадкснь нурһлҗ мана эн һазрин хальмгин келнлә мел әдл.
Өңгрсн зун җилмүдин эклцәр бичсн эн бичг хотн-хальмгуд тер цагт ямаран сәәхн цевр хальмг келтә бәәсинь батлҗ үзүлдг мөн. Өдгә цагт эдн келән мартсн болв чигн, иргчдән шинәс келн, сойлан босхад авч чадхмн гиҗ нәәлҗәнәвидн.
МАНҖИН Санл
Зургт: сарт-хальмгуд, 1928 җ.
